Decyzja środowiskowa a wywłaszczenie

Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach bardzo często poprzedza decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej (ZRID), kolejowej czy innej, która bezpośrednio prowadzi do wywłaszczenia. Wydanie decyzji środowiskowej jest dla właścicieli nieruchomości sygnałem, że proces inwestycyjny wkracza w zaawansowany etap, a ryzyko wywłaszczenia przestaje być abstrakcyjne.

Decyzja środowiskowa nie wywłaszcza nieruchomości. Ma jednak ogromne znaczenie, ponieważ w praktyce przesądza o korytarzu inwestycji i wskazuje obszar jej oddziaływania. W materiałach do decyzji środowiskowej – mapach, raporcie oddziaływania na środowisko, wariantach przebiegu inwestycji – po raz pierwszy oficjalnie wskazuje się, które tereny mogą zostać zajęte pod drogę, linię kolejową czy infrastrukturę energetyczną

Dlatego przegapienie etapu decyzji środowiskowej może sprawić, że właściciel „budzi się” dopiero przy ZRID lub innej decyzji lokalizacyjnej – kiedy pole manewru do zadbania o swoje prawa jest już znacznie węższe.

Co to jest decyzja środowiskowa?

Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach to pierwsza, „ramowa” decyzja administracyjna, bez której nie ruszy większość dużych inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Podstawę prawną do jej wydania stanowi Ustawa z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (uooś).

Rolą decyzji jest sprawdzenie, czy planowane przedsięwzięcie da się w wybranym wariancie pogodzić z ochroną środowiska, zdrowiem ludzi, zabytkami, obszarami Natura 2000 itp., a jeśli tak – to pod jakimi warunkami.

Wśród inwestycji, które co do zasady wymagają decyzji środowiskowej, znajdują się m.in.: drogi krajowe, ekspresowe i autostrady, linie kolejowe, napowietrzne linie elektroenergetyczne o wysokich napięciach, duże zakłady przemysłowe i instalacje, inwestycje zlokalizowane na lub w pobliżu obszarów chronionych. Szczegółowy katalog przedsięwzięć określa rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.

Przepisy rozróżniają przy tym dwie grupy:

przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko – tu ocena oddziaływania jest obowiązkowa;
przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać – tu organ decyduje, czy pełna ocena jest potrzebna.

Co istotne, niektóre inwestycje realizowane wyłącznie w celu obronności lub bezpieczeństwa państwa mogą być z obowiązku uzyskania decyzji środowiskowej wyłączone.

Kto wydaje decyzję środowiskową i na czyj wniosek?

Organem właściwym jest w zależności od rodzaju inwestycji:

wójt, burmistrz lub prezydent miasta – przy typowych, lokalnych przedsięwzięciach;
starosta – np. przy niektórych postępowaniach scaleniowych lub podziałowych;
regionalny dyrektor ochrony środowiska – przy inwestycjach o większym zasięgu i oddziaływaniu, zwłaszcza drogach, liniach kolejowych, liniach energetycznych;
dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych – w przypadku zmiany państwowego lasu na użytek rolny;
Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska – dla obiektów energetyki jądrowej i inwestycji towarzyszących.

Wniosek o wydanie decyzji środowiskowej składa inwestor, np. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA), PKP PLK, spółka energetyczna, gmina, deweloper.

Ocena oddziaływania na środowisko – serce postępowania

W wielu sprawach kluczowym elementem procesu jest ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ). To w jej ramach bada się nie tylko wpływ inwestycji na przyrodę, ale także na ludzi, zabudowę, zabytki i krajobraz. Ocena oddziaływania jest obowiązkowa, gdy inwestycja należy do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko.

W przypadku inwestycji potencjalnie mogących oddziaływać na środowisko, organ administracji w osobnym postanowieniu rozstrzyga, czy pełna OOŚ jest potrzebna. Jeżeli inwestycja może naruszać obszar Natura 2000, ocena oddziaływania może być przeprowadzona także wtedy, gdy formalnie nie należy ona do żadnej z dwóch głównych kategorii.

Centralnym dokumentem w ramach OOŚ jest raport o oddziaływaniu na środowisko. Powinien on obejmować cały „cykl życia” inwestycji – etap jej realizacji, eksploatacji, a także likwidacji.

Udział społeczeństwa – jak i kiedy można zgłaszać uwagi?

W postępowaniach dotyczących decyzji środowiskowych, w których przeprowadza się ocenę oddziaływania na środowisko, udział społeczeństwa jest obowiązkowy. Zanim decyzja zapadnie, organ musi zapewnić mieszkańcom możliwość zapoznania się z dokumentacją oraz składania uwag i wniosków.

Organ ogłasza m.in.:

wszczęcie postępowania i przystąpienie do przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko,
informację, gdzie i w jakich godzinach można zapoznać się z dokumentami,
termin (co najmniej 30 dni) i sposób składania uwag – pisemnie, ustnie do protokołu, czasem również elektronicznie.

Informacja publikowana jest zazwyczaj:

w Biuletynie Informacji Publicznej,
na tablicy ogłoszeń urzędu,
niekiedy także w lokalnej prasie lub innych formach zwyczajowo przyjętych w danej gminie.

Prawo udziału w konsultacjach ma każdy – nie trzeba być stroną postępowania. W praktyce oznacza to, że również osoby, których działki nie leżą bezpośrednio w pasie inwestycji, ale np. w jej sąsiedztwie, mogą zgłaszać zastrzeżenia.

Kto jest stroną postępowania w sprawie decyzji środowiskowej?

Dla właścicieli nieruchomości szczególnie ważne jest ustalenie, czy są stroną postępowania. Od tego zależy m.in. prawo do odwołania. Stronami są wnioskodawca (inwestor), a także podmioty, którym przysługuje prawo rzeczowe (np. własność, użytkowanie wieczyste) do nieruchomości znajdujących się na obszarze, na który przedsięwzięcie może oddziaływać.

Obszar oddziaływania obejmuje m.in.:

teren, na którym ma być realizowane przedsięwzięcie oraz pas 100 m od jego granic,
działki, gdzie w wyniku inwestycji mogą zostać przekroczone standardy jakości środowiska,
działki, na których inwestycja może wprowadzić istotne ograniczenia w sposobie korzystania z nieruchomości.

Na prawach strony może też uczestniczyć organizacja ekologiczna, jeśli od co najmniej 12 miesięcy przed dniem wszczęcia postępowania prowadzi działalność w zakresie ochrony środowiska lub przyrody, a udział w sprawie jest zgodny z jej celami statutowymi.

Przy dużych inwestycjach liczba stron sięga nierzadko kilkudziesięciu czy kilkuset osób. Jeżeli przekracza 10, to zawiadomienia o decyzjach i innych czynnościach organu mogą być dokonywane w formie obwieszczenia. W praktyce oznacza to, że nie każdy zainteresowany otrzyma indywidualne pismo.

Jak długo „żyje” decyzja środowiskowa?

Decyzja środowiskowa nie wygasa po kilku miesiącach. Inwestor ma co do zasady 6 lat od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna, na złożenie wniosku o pozwolenie na budowę albo dokonanie zgłoszenia budowy. W szczególnych przypadkach termin ten może wynosić 10 lat.

Co to oznacza dla właścicieli nieruchomości? Przede wszystkim to, że jeśli inwestycja „zniknęła z mediów”, nie musi oznaczać jej końca – decyzja środowiskowa nadal może być ważna. W efekcie ryzyko wywłaszczenia może zmaterializować się nawet po kilku latach od wydania decyzji środowiskowej.

Co może zrobić właściciel nieruchomości na etapie wydawania decyzji środowiskowej?

Jeżeli z dokumentacji wynika, że planowana inwestycja przechodzi przez daną działkę lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie, warto:

sprawdzić, czy zostało się uznanym za stronę postępowania – jeśli nie, można wystąpić o dopuszczenie do udziału w sprawie, powołując się na obszar oddziaływania,
zapoznać się z raportem OOŚ oraz mapami – zwłaszcza z wariantami przebiegu inwestycji,
złożyć uwagi i wnioski – dotyczące np. przebiegu trasy, sposobu zabezpieczenia przed hałasem, wpływu na dojazd do nieruchomości, lokalizację zjazdów, przejść czy przejazdów,
w razie potrzeby skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, który oceni, czy w decyzji nie ma błędów formalnych lub naruszeń przepisów (można się od niej odwołać).