Specustawa rowerowa – czy będą błyskawiczne wywłaszczenia pod ścieżki rowerowe?

W ramach Społecznego Funduszu Klimatycznego do Polski może trafić nawet 12 mld euro, które będzie do wykorzystania m.in. na zeroemisyjny transport. Z tego powodu wraca temat specustawy rowerowej. Samorządy chcą mieć możliwość błyskawicznych wywłaszczeń gruntów pod ścieżki rowerowe. Ministerstwo Infrastruktury przychylnie podchodzi do pomysłu.

Co zmieniłaby specustawa rowerowa?

Jak informuje Portal Samorządowy, gminy domagają się jak najszybszego uchwalenia specustawy rowerowej. Ministerstwo Infrastruktury nie zdradza szczegółów, ale potwierdza, że pracuje nad rozwiązaniami mającymi na celu uregulowanie kwestii dotyczących tworzenia tras rowerowych.

Zwolennicy zmian chcą przenieść dla ścieżek rowerowych rozwiązania znane ze specustawy drogowej, a konkretniej z decyzji zezwalającej na realizację inwestycji drogowej (ZRID):

• jedną decyzję „zbierającą” zgody,
• szybsze przejęcie nieruchomości – jeszcze przed wypłatą odszkodowania za wywłaszczenie,
• uproszczone procedury budowlane.

W praktyce oznaczałoby to ominięcie lub ograniczenie etapów rokowań i łatwiejszą realizację samodzielnych ciągów pieszo–rowerowych, dziś prowadzonych na podstawie Ustawy o gospodarce nieruchomościami (dalej: ugn).

Dlaczego pomysł specustawy rowerowej budzi kontrowersje?

Kluczowy spór nie dotyczy tego, czy można dziś wywłaszczać pod samodzielne drogi rowerowe, ale jak to robić. Obecne prawo już na to pozwala, choć wymaga od samorządów więcej pracy oraz rokowań z właścicielami.

Wywłaszczenie pod drogi rowerowe – jak to wygląda obecnie?

Gdy ścieżka jest częścią inwestycji drogowej (w pasie drogowym lub jako rozbudowa istniejącej drogi), stosuje się specustawę drogową i decyzję ZRID. Często z rygorem natychmiastowej wykonalności – inwestor może wejść w teren, a odszkodowanie ustala się w odrębnej decyzji w terminach przewidzianych ustawą.

Gdy ścieżka jest samodzielna (poza pasem drogowym), wywłaszczenie odbywa się na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami. Warunkiem wszczęcia postępowania jest wcześniejsze przeprowadzenie rokowań (art. 114 ugn). To wymusza na gminie realną próbę dobrowolnego nabycia gruntu.

Szczegółowo o zasadach wywłaszczeń pod drogi można przeczytać w artykule:

• Wywłaszczenie pod budowę drogi rowerowej

Uchwalenie specustawy rowerowej – gdzie jest ryzyko dla właścicieli?

Głównym minusem przyjęcia ustawy może być osłabienie pozycji właścicieli nieruchomości. Jak pokazuje przykład specustawy drogowej, krótsze terminy i rygor natychmiastowej wykonalności ograniczają czas na obronę praw, a spór o wysokość odszkodowania przenosi się „po fakcie” do odwołań administracyjnych.

Problemem może być także niższa jakość planowania. Łatwiejsze wejście w teren może zniechęcać do wariantowania przebiegu tras i do rzetelnego uwzględniania opinii społecznych.

Dla właścicieli nieruchomości istotny będzie przyjęty w specustawie rowerowej sposób wyceny wywłaszczanych gruntów. Przy ścieżkach „drogowych” najczęściej stosuje się obecnie tzw. małą zasadę korzyści z rozporządzenia o wycenie nieruchomości; przy ścieżkach samodzielnych – zasadę korzyści z ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Więcej o kontrowersjach związanych z różnymi sposobami wyceny można przeczytać w artykule:

• Zasada korzyści przy wycenie gruntów pod drogi – uchwała NSA

Dlaczego presja na przyspieszenie prac ustawodawczych rośnie?

Rozwiązania ze Społecznego Funduszu Klimatycznego (SFK) na lata 2026-2032 będą premiować szybkie przygotowanie projektów. Jest o co walczyć, ponieważ do podziału ma być najprawdopodobniej ok. 12 mld euro.

Samorządy sygnalizują, że przy reżimie Ustawy o gospodarce nieruchomościami czasochłonne rokowania i formalne wymogi utrudniają zdążenie z inwestycjami. Stąd postulaty, by „rowerowy ZRID” objął także niezależne trasy, co przyspieszy pozyskiwanie środków finansowych na budowę.

Specustawa rowerowa – co oznacza to dla właścicieli i gmin?

Właściciele powinni liczyć się z większą liczbą postępowań prowadzonych w trybie „spec”, krótszym czasem na reakcję i potrzebą szybkiej kontroli operatów szacunkowych (dokumentów z wyceną). Gminy mają skuteczne narzędzia już dziś, ale wymagają one rzetelnych rokowań. „Specustawa” byłaby głównie skróceniem ścieżki – za cenę większej ingerencji w chronione konstytucyjnie prawo własności.

Omawiany pomysł wskazuje, że to nie brak przepisów jest problemem, tylko pytanie, czy chce się budować szybciej, nawet kosztem mniejszej ochrony praw właścicieli. W dobie miliardów z SFK presja na przyspieszenie jest zrozumiała, ale rezygnacja z rokowań i wzmocnionych zabezpieczeń dla właścicieli wyłącznie w celu budowy ścieżek rowerowych może budzić wątpliwości.