Dlaczego przy wywłaszczeniach nie warto szukać pomocy AI?

Narzędzia AI (sztuczna inteligencja) bywają bardzo przydatne. Oferują błyskawiczne tworzenie tekstu na dowolny temat. Pokusa, aby sięgnąć po pomoc AI także w sprawach tak złożonych jak wywłaszczenie nieruchomości, wydaje się naturalna. Jednak w praktyce takie podejście może przynieść więcej szkody niż pożytku. Wyjaśniamy, dlaczego w obliczu wywłaszczenia nie warto polegać na sztucznej inteligencji oraz jakie ryzyka wiążą się z zastępowaniem profesjonalnej pomocy prawnej automatycznymi odpowiedziami.

Kwestia wywłaszczeń – problem, którego AI nie rozumie

Przede wszystkim należy wyraźnie podkreślić, że sztuczne modele językowe nie rozumieją świata. Potrafią analizować teksty i odtwarzać wzorce językowe, ale nie pojmują sensu zdarzeń, relacji prawnych ani kontekstu, w jakim funkcjonuje człowiek. Dla AI wywłaszczenie to jedynie zbiór różnych słów i pojęć.

Sztuczna inteligencja działa w sposób probabilistyczny, czyli oparty na prawdopodobieństwie. Nie „wie”, co jest prawdą, lecz przewiduje (zgaduje) według niej najbardziej prawdopodobne kolejne słowa w zdaniu, bazując na wzorcach z ogromnych zbiorów danych. Oznacza to, że jej odpowiedzi mogą brzmieć przekonująco, ale nie muszą być poprawne merytorycznie ani zgodne z aktualnym stanem prawnym. W efekcie AI potrafi tworzyć teksty, które wydają się spójne i logiczne, choć w rzeczywistości zawierają błędy lub uproszczenia, których człowiek bez obszernej wiedzy na dany temat nie wychwyci.

Halucynacje – czyli generowanie nieprawdziwych informacji o wywłaszczeniach

Zjawisko tzw. halucynacji AI polega na tym, że model językowy potrafi wygenerować informacje, które brzmią wiarygodnie, ale w rzeczywistości nie istnieją. Nie robi tego „złośliwie” – po prostu nie odróżnia prawdy od fałszu. Problem ten widoczny jest zwłaszcza w przypadku bardzo skomplikowanych dziedzin, gdzie istnieje duży zbiór źródeł, często sprzecznych (odmienne wyroki sądowe), nieaktualnych (przepisy podlegają nowelizacjom) lub trudnych do jednoznacznej interpretacji (niespójnych językowo).

W takich sytuacjach AI potrafi „dopowiadać” brakujące elementy: tworzyć nieistniejące przepisy, powoływać się na fikcyjne nowelizacje ustaw, a nawet cytować wyroki, które nigdy nie zapadły. Co więcej, takie treści są często podane z pełnym przekonaniem – z numerem artykułu, datą czy sygnaturą sprawy – przez co mogą wydawać się w pełni wiarygodne osobie, która nie ma doświadczenia w analizie prawnej.

Wystarczy jedno „halucynowane” odesłanie do przepisu lub błędna interpretacja, by właściciel nieruchomości opierał swoje działania na całkowicie nieprawdziwych podstawach prawnych.

Mieszanie pojęć z różnych dziedzin prawa – prosta droga do nieporozumienia

Kolejnym dużym problemem w korzystaniu z AI jest mieszanie przez modele pojęć używanych w różnych dziedzinach prawa (prawo cywilne, prawo administracyjne, prawo karne itp.). Modele językowe nie rozumieją, że to samo słowo może mieć zupełnie inne znaczenie w zależności od ustawy – i odwrotnie – że analogiczne sytuacje prawne bywają nazywane w odmienny sposób w wyniku niekonsekwencji językowej. W efekcie sztuczna inteligencja często łączy pojęcia z różnych kontekstów prawnych, tworząc pozornie poprawne, ale merytorycznie błędne odpowiedzi.

Doskonałym przykładem jest tu kwestia pojęcia „odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości”. Właścicielowi przysługuje „odszkodowanie”, a nie „rekompensata” za nieruchomość – to drugie pojęcie występuje głównie w prawie cywilnym, np. w kontekście szkody niemajątkowej lub zadośćuczynienia za wyrządzoną szkodę majątkową. Jeśli więc użytkownik zapyta AI o „rekompensatę za wywłaszczenie”, może otrzymać odpowiedź całkowicie nie na temat, ponieważ system potraktuje to zapytanie w kategoriach prawa cywilnego, a nie administracyjnego.

Tego rodzaju pomyłki wynikają z faktu, że AI nie posiada wiedzy systemowej ani umiejętności rozróżniania kontekstów prawnych. Dla algorytmu słowa takie jak „odszkodowanie”, „rekompensata” czy „nabycie” są podobne znaczeniowo, więc może potraktować je wymiennie. Dla prawnika natomiast każda z tych kategorii ma ściśle określone znaczenie, skutki i podstawę prawną – a ich pomylenie może całkowicie zniekształcić sens odpowiedzi.

Specustawy – czyli dlaczego każdy przypadek wywłaszczenia jest inny?

Polski system wywłaszczeniowy to ewenement na skalę międzynarodową, ponieważ łączy w sobie elementy ogólne z licznymi sektorowymi wyjątkami. Ta wielowarstwowość, zmienność i niespójność językowa sprawiają, że sztuczna inteligencja ma szczególne trudności z jego prawidłowym odwzorowaniem.

W efekcie AI nagminnie miesza procedury wywłaszczeniowe wynikające z ustawy o gospodarce nieruchomościami (UGN) z rozwiązaniami przewidzianymi w specustawach – drogowej, kolejowej czy przeciwpowodziowej. Tymczasem to charakter inwestycji przesądza o tym, która ustawa ma zastosowanie, jaki organ prowadzi sprawę, jaki tryb obowiązuje oraz jakie wywołuje skutki prawne. Dodatkowo, jeżeli dana specustawa nie reguluje określonej kwestii, należy odpowiednio stosować przepisy UGN – co prowadzi do jeszcze większej „dezorientacji” AI i zwiększa ryzyko błędnych odpowiedzi.

W UGN ustawodawca przewidział m.in. obowiązek przeprowadzenia rokowań z właścicielem nieruchomości przed wszczęciem postępowania wywłaszczeniowego. Celem tego etapu jest umożliwienie dobrowolnego nabycia nieruchomości przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego zanim dojdzie do zajęcia nieruchomości. Natomiast w przypadku inwestycji drogowych nie ma rokowań. Odrębne postępowanie w sprawie ustalenia wysokości odszkodowania za wywłaszczenie wszczynane jest już po wywłaszczeniu – czyli po wydaniu decyzji ZRID (zezwolenie na realizację inwestycji drogowej).

Krótko mówiąc: cel publiczny → właściwa specustawa lub UGN → właściwa procedura. Próby „sklejenia” przez AI odmiennych procedur prowadzą do błędnych pouczeń dotyczących przebiegu sprawy, terminów czy możliwości odwoławczych. Każda błędna informacja może mieć nieodwracalne skutki prawne.

Więcej o różnicach proceduralnych można przeczytać w artykule:

• Wywłaszczenie nieruchomości – jak wygląda procedura i dlaczego nie zawsze przebiega tak samo?

Nieaktualne informacje – przepisy dotyczące wywłaszczeń wciąż się zmieniają

Kolejnym problemem w korzystaniu z pomocy AI przy sprawach wywłaszczeniowych jest brak aktualności danych, na których opierają się modele językowe. Prawo dotyczące wywłaszczeń zmienia się dynamicznie, zwłaszcza w zakresie specustaw inwestycyjnych, które są regularnie nowelizowane wraz z kolejnymi programami rządowymi, takimi jak CPK, inwestycje kolejowe czy przeciwpowodziowe.

AI nie jest w stanie samodzielnie rozpoznać, która wersja przepisu obowiązuje w danym momencie, ani jak nowelizacja wpłynęła na praktykę orzeczniczą – korzysta z całego dostępnego zbioru informacji. Co więcej, systemy często korzystają z treści pochodzących z artykułów eksperckich lub portali branżowych, które wyglądają na aktualne, mimo że w rzeczywistości odnoszą się do stanu prawnego sprzed kilku lat. Data publikacji widniejąca na danej stronie może być błędna, ponieważ mogła zostać zmieniona z przyczyn technicznych. Taka pozorna aktualność sprawia, że AI może cytować fragmenty, które wydają się modelowi językowemu na dany moment wiarygodne, lecz w praktyce są już „przeterminowane”.

Dopasowywanie odpowiedzi do oczekiwań użytkownika – dlaczego AI chce utrzymać naszą uwagę?

Sztuczna inteligencja została zaprojektowana tak, aby m.in. dostarczać odpowiedzi zgodne z oczekiwaniami użytkownika. To efekt komercyjnego charakteru takich narzędzi. Podobnie jak algorytmy mediów społecznościowych, systemy AI mają utrzymywać zaangażowanie odbiorcy jak najdłużej, ponieważ to bezpośrednio przekłada się na ich wartość rynkową i potencjał monetyzacji.

W praktyce oznacza to, że im dłużej trwa rozmowa, tym większe ryzyko, że model zacznie „dopowiadać” to, co użytkownik chce usłyszeć, zamiast rzetelnie wskazywać wątpliwości czy ograniczenia. Zamiast precyzyjnego, ostrożnego wyjaśnienia przepisów, pojawiają się z pozoru przekonujące stwierdzenia, które wzmacniają zaufanie, ale nie mają oparcia w faktach ani obowiązującym prawie. W efekcie użytkownik uzyskuje dopasowaną narracyjnie, a nie poprawną odpowiedź.

Trzeba pamiętać, że AI nie jest bezinteresownym doradcą. Systemy te są produktami komercyjnymi, których nadrzędnym celem jest utrzymanie uwagi użytkownika, a nie zapewnienie prawnej precyzji.

Uwaga: AI nie ponosi odpowiedzialności za błędy.

Żadne narzędzie AI nie bierze odpowiedzialności za skutki udzielonych informacji. W regulaminach jasno wskazuje się, że wygenerowane treści nie mogą stanowić porady prawnej. W efekcie osoba, która zaufa takim informacjom, nie ma możliwości dochodzenia roszczeń w przypadku poniesienia szkody.

Sztuczna inteligencja może być pomocna w wyszukiwaniu informacji czy analizie dokumentów, ale w sprawach dotyczących wywłaszczeń decydują niuanse prawne i orzecznicze, których obecnie żaden algorytm nie zastąpi. Właśnie dlatego najbezpieczniejszym rozwiązaniem pozostaje konsultacja z prawnikiem specjalizującym się w tej dziedzinie.